Na platou ispred spomenika “Pobedniku” u centru Paraćina, danas je intoniranjem himne “Bože pravde” počela ceremonija obeležeavanja Dana primirja u Prvom svetskom ratu.
Vence su prvi položili predstavnici opštine Paraćin, na čelu sa predsednicom Skupštine Slavicom Jovanović i njenim zamenikom Milošem Đokiće, a nakon njih delegacije policijske stanice i vatrogasno-spasilačke jedinice, Kolo srpskih sestara i članovi “Udruženja potomaka ratnika Srbije od 1912. do 1918. godine”.
DAN PRIMIRJA U PRVOM SVETSKOM RATU 11. NOVEMBAR
“Oslobođenje je počelo 14. septembra 1918. artiljerijskim napadom na neprijateljske položaje. Saveznički topovi su tukli po bugarskim, nemačkim i austrougarskim snagama celog dana, da bi 15. septembra u zoru druga srpska armija pod komantom vojvode Stepe Stepanovića krenula u napad.
U proboju Solunskog fronta ukupno je učestvovalo oko 140.000 srpskih vojnika, podeljenih u dve armije i 6 divizija. Prvu armiju predvodio je vojvoda Petar Bojović, dok je na čelu druge armije bio vojvoda Stepa Stepanović. Komandant štaba je bio vojvoda Živojin Mišić, a vrhovni komandant bio je regent Aleksadar Karađorđević.
Prvog dana probijeno je 11. kilometara fronta.
Ovo je bio deo taktike vojvode Živojina Mišića, čija strategija se ogledala u brzom prodiranju, čime se postizalo rastrojstvo neprijatelja i podizao moral srpske vojske. Srpski vojnici jurišali su do krajnjih granica ljudske snage.
Maršal Franš D’Epere, komandant proboja Solunskog fronta, u svom izveštaju francuskoj vladi rekao je: „Operacije se moraju usporavati jer nema komunikacije radi dobacivanja hrane francuskim trupama koje napreduju, samo srpskim trupama nisu potrebne komunikacije, oni idu kao oluja – napred.“
Nakon proboja fronta, srpska vojska je nastavila ofanzivu, nedozvolivši bugarskim i nemačkim snagama pregrupisanje i uspostavljanje novog fronta. Ubrzo je nemačko bugarski front totalno razbijen, da bi već krajem septrembra obe srpske armije došle na srpsko bugarsku granicu. Bugarska je kapitulirala 29. septembra.
Prodiranje nije usporeno ni u Srbiji, Prva srpska armija 5. oktobra zauzima Vladičin Han, a 9. oktobra izbija pred Niš i nalazi se oko 200 kilometara ispred glavnih savezničkih snaga i Druge armije. Ispred Niša su se tri dana vodile borbe sa tehnički nadmoćnim neprijateljem, da bi 12. oktobra Niš bio oslobođen.
Beograd je oslobođen 1. novembra, ali srpski oslobodioci se nisu tu zaustavili, 10. novembra prešli su Savu i Dunav i nastavili su prodiranje ka severu.
Od kada je formiran, Solunski front u očima zapadnih saveznika nije imao veliku ulogu. Njihova pažnja bila je usmerena na zapadni front i borbe na severoistoku Francuske i u Belgiji, koje su kasnije nazvane „Stodnevna ofanziva“. Međutim današnji istoričari su saglasni da je upravo proboj Solunskog fronta izazvao lančanu reakciju kapitulacija članica centralnih sila koja je dovela do primirja. Nakon Bugarske kapitulacije 29. septembra i brzog prodiranja srpske vojske austrougarska vojska se našla u nezavidnom položaju, nakon čega je uz unutrašnje sukobe usledio raspad imperija. Otomansko carstvo kapituliralo je 30. oktobra, a Austrougarska 31. oktobra.
Nemačka carevina je potpisala primirje 11. novembra 1918. u železničkom vagonu u francuskom gradiću Kompijenj, a za konačan kraj rata uzima se Versajski sporazum, zaključen 28. juna 1919. na Pariskoj konferenciji mira održanoj od 18. januara do 28. juna 1919.
OSLOBOĐENJE PARAĆINA
Borbe za oslobođenje nisu preskočile ni Paraćin. Dvadeset trećeg oktobra nemačke okupacione vlasti naredile su stanovništvu da se povuče iz grada u pravcu Niša, što je većina građana i učinilo, dok se nemačka vojska utvrdila na položaju severno od grada. Izbeglo stanovništvo povuklo se u Drenovac i Sikiricu. Prilikom povlačenja susreli su se sa oslobodilačkom vojskom koja je nadirala uveravajući ih da će Paraćin ubrzo biti oslobođen.
Borbe za oslobođenje grada započete su 23. oktobra popodne, a grad je oslobođen tek 25. Prilikom povlačenja nemačke snage su tukle grad topovima i avionima, tom prilikom porušene su mnoge kuće u gradu, ali i crkveni toranj i drveni most na glavnoj gradskoj raskrsnici. Prilikom oslobođenja grada, poginulo je 15 srpskih vojnika, a među njima i major Marko Pavlović. Nakon pogibije majora Marka Pavlovića, komandu nad oslobođenjem grada preuzeo je kapetan Đorđe Tošić.
Nemačko bombardobanje ostavilo je grad u ruševinama, o čemu svedoči i izveštaj znamenitog paraćinca i posleratnog predsednika opštine Koste Hadži Vidojkovića, koji je svoj izveštaj prvo objavio u nekoliko članaka u gradskom časopisu „Jedinstvo“, a kasnije štampao i u knjižici „Katastrofa Paraćina (prilikom njegovog oslobođavanja)“.
PRIMIRJE I NATALIJINA RAMONDA
Dan primirja u Prvom svetskom ratu, 11. novembar, u Evropi i Americi se slavi od 1919. godine, pod nazivom Dan sećanja, odnosno Dan veterana. U Srbiji Dan primirja kao državni praznik ustanovljen je 2012. godine, uz poštovanje žrtve koju je srpski narod podneo u borbi za slobodu. Simbol ovog praznika predstavlja cvet Natalijina ramonda.
Za ovu biljku je specifično da čak i ako se potpuno osušila, nakon zalivanja oživi, zbog čega je nazivaju i Cvet feniks. Ona simbolično podseća na srpsku vojsku i narod, koji je nakon propasti 1915. i albanske golgote, oživeo, vaskrsao i vratio se kući kao pobednik.
Kao likovno rešenje za amblem Dana primirja u Srbiji, izabran je cvet ramonde zajedno sa motivom trake albanske spomenice. Oni koji žele da obeleže ovaj važan dan, nose amblem na reveru u nedelji koja prethodi prazniku, kao i na sam dan praznika.” navodi u svom tekstu Filip Stefanović, kustos Zavičajnog muzeja u Paraćinu.
