U Paraćinu se 1905. godine pojavilo umetničko društvo „Proleter“, sa sekcijom, prvim organizovanim oblikom teatra čije su predstave i bile osnov za kasnije formiranje pozorišta. Između dva svetska rata postojalo je više pozorišnih družina i sekcija.
Pozorište u Paraćinu za datum svoga nastanka uzima 1. oktobar 1926. godine, dan kada je osnovano Prvo diletantsko pozorište grada Paraćina. Jedan od najzaslužnijih ljudi za njegovo osnivanje bio je Desimir Milojković. On je bio razvodnik na trećoj galeriji i statista Narodnog pozorišta u Beogradu, kao i član Dramske grupe srpskih vojnika u Bizerti, a najpoznatiji je kao jedan od vlasnika fabrike bombona. Kada se vratio u svoj rodni grad okupio je grupu zaljubljenika u „daske koje život znače“. Na najstarijem sačuvanom plakatu zapisano je da se u hotelu „Grand“ 6. novembra 1927. godine u Paraćinu izvodi predstava „Koštana“ Bore Stankovića u režiji Tase Bizetića, sa Angelinom Popović u glavnoj ulozi.
Premijere su se nizale, na početku su to bile jednočinke: „Dugme“, „Kijavica“, „Muva“, a onda i kompletni pozorišni komadi: „Zona Zamfirova“, „Sumnjivo lice“, „Kir Janja“… Pozorište je radilo čak i za vreme Nemačke okupacije 1941 – 1945.
Pedesetih godina XX veka prerasta u profesionalno, ali taj status zadržava kratko: tri–četiri godine.
Šezdesetih godina prošlog veka useljava se u tehnički i funkcionalno opremljenu zgradu. U tom periodu razbija se forma klasičnog teatra, prihvatajući avangardni talas nastali su projekti „Joneska“, “Pintera“, „Kenoa“ i „Sarojana“.
U sledećoj deceniji započinju Oktobarski susreti pozorišnih amatera.
Osamdesetih godina XX veka dominantan je bio politički teatar sa temama koje se bave društvenim zbivanjima, a posebno njegovim anomalijama i tabu temama. Značajne predstave su: „Mrešćenje šarana“, „Kus petlić“, „Ruženje naroda u dva dela“, „Original falsifikata“… Gostovanja profesionalnih glumaca u predstavama paraćinskog pozorišta tada su postala praksa, ali je ono ostalo otvoreno i za amatere i dobro funkcionisalo. Na zadovoljstvo publike gostujući glumci su bili: Mihajlo Viktorović, Branislav Ciga Jerinić, Zlata Petković, Žika Milenković, Goran Sultanović, Slobodan Ćustić i mnogi drugi.
Trebalo bi pomenuti i imena drugih saradnika koji su svaki u svom domenu sarađivali sa Pozorištem Paraćin, to su: Slobodan Selenić, Siniša Kovačević, Nebojša Bradić, Jovica Pavić, Andrija Đukić, Zoran Hristić, Slavko Simić, Vojkan Borisavljević, Boris Maksimović, Radomir Putnik, Miomir Miki Stamenković, Bratislav Petković, Svetislav Basara… Sve ovo je doprinelo tome da se umetnički rad podigne na visok nivo. Pozorište Paraćin 1992. godine prihvata organizaciju festivala pozorišnih praizvedbi, po konceptu grupe srpskih teatrologa na čelu sa Slobodanom Selenićem.
Za svoj rad Pozorište je nagrađivano mnogim odlikovanjima i priznanjima, a najveća je „Vukova nagrada“ za kulturu. Od osnivanja do danas odigrano je preko 4000 predstava i 201 premijera, širom zemlje i u inostranstvu. Ostaće zapamćena imena glumaca: Desimir Milojković, Cveta Nemec, Dragan Ivanović, Dragan Milčić, Bosa Petrović, Rada Tobolar, Mile Nešić, Duka Jovanović, Angelina Popović, Sava Simonović, Milan Srećković, Čeda Jovanović, Balja Branković, Seka Pavlović, Mika Saković, Bratislav Đorđević, Vita Živanović, Raško Ivanković, Bata Lukić, Gordana Banjac, Svetislav Minić, Gordana Mihajlović, Živko Bošković, Boka Obradović, Tomislav Đorđević, Bratimir Stevanić, Božidar Nikolić, Danijela Šoškić, Stevan Kosovac, Marija Stevanić, Miodrag Gligorijević, Tanja Čolić…
Pozorište Paraćin je kroz decenije svoga postojanja menjalo svoj status i naziv, odolevalo je mnogim izazovima, ali je ostalo jedan od najznamenitijih kulturnih simbola našeg grada.
Tekst/FOTO: Branislav Stojanović
