BRANKO KRSMANOVIĆ: STUDENT, RATNIK I HEROJ KOJI SE BORIO ZA PRAVEDNIJI SVET

Branko Krsmanović je rođen 1915. godine u Donjoj Mutnici, u dobrostoječoj zemljoradničkoj porodici. Revolucionarnim radom počinje da se bavi još iz školskih dana. Član KPJ postaje 1936. godine. Posle završene gimnazije u Paraćinu i Knjaževcu nastavlja studije u Beogradu i Pragu, gde predvodi napredni studentski pokret, kao jedan od najzapaženijih aktivista. Branko Krsmanović se zatim pridružuje Internacionalnim brigadama u Španiji i bori se protiv fašizma, gde stiče potrebno revolucionarno iskustvo i čin kapetana koje će mu zatrebati već 1941. godine kao organizatoru ustanka u Srbiji

Tokom sedmog razreda gimnazije Branko Krsmanović je napisao pripovetku „Socijalist“, što je izazvalo netrpeljivost jednog dela profesora prema njemu i on nije uspeo da završi osmi razred gimnazije. Kada je septembra 1933. godine ponovo upisao osmi razred, školskoj upravi je stiglo anonimno pismo u kome je pisalo da se Branko zalaže za antidržavne ideje i da se druži s komunistima, pa je zbog svega ovoga bio primoran da se ispiše iz paraćinske gimnazije i pređe u gimnaziju u Knjaževcu.
Nakon Gimnazije Branko Krsmanović upisuje agronomiju na univerzitet u Pragu.

Narodni heroj, Branko Krsmanović


U Pragu, glavnom gradu u to vreme po demokratskom poretku poznate Čehoslovačke, nalazilo se oko 350 studenata iz Jugoslavije. Razlozi jugoslovenskih studenata za odlazak u Prag bili su razni, ali su najčešće preovlađivala tri — sa završenom srednjom školom nisu se mogli upisati ni na jedan od Univerziteta u Kraljevini Jugoslaviji; studije muzike i slikarstva u Pragu su tada držali veoma poznati i priznati profesori i mnogim studentima je zbog pripadnosti revolucionarnom pokretu bilo onemogućeno ili otežano školovanje u zemlji. Branko je u Pragu 1934. godine upisao agronomiju i studirao je na Fakultetu poljoprivrednog i šumarskog inženjerstva Češkog tehničkog univerziteta. Stanovao je u studentskom domu „Aleksandrov koledž“, koji je izgradila čehoslovačka vlada u znak prijateljstva s Kraljevinom Jugoslavijom. U njemu je tada živelo oko 120 studenata iz Jugoslavije i oko 60 čeških studenata. Branko je bio u istoj sobi sa Veljkom Vlahovićem, takođe studentom tehnike i kasnije poznatim jugoslovenskim revolucionarom. Među jugoslovenskim studentima, s kojima se Branko družio ističu se — Ratko Pavlović Ćićko, Lazar Udovički, Ahmet Fetahagić, Milan Vukić, Meho Kurtagić, kao i Ivo Vejvoda i njegova sestra Vera Vejvoda, sa kojom je Branko bio u emotivnoj vezi.
U jesen 1936. godine, na predlog Veljka Vlahovića, Branko je bio primljen u članstvo Komunističke partije Jugoslavije (KPJ). U to vreme, jugoslovenski studenti-komunisti u Pragu su imali dve partijske ćelije.
Jednom prilikom, kada je češka policija kod studenta Ivana Jakšića pronašla partijski materijal, koji je bio namenjen za štampanje u listu „Proleter“, organu CK KP Jugoslavije, čija se tehnika od 1934. godine nalazila u Pragu, bilo je privedeno 36 studenata, među kojima je bio i Branko.

Branko Krsmanović i Veljko Vlahović 1937. u Španiji kao oficiri Internacionalnih brigada Španske republikanske armije


Jula 1936. godine u Španiji je došlo do vojne pobune, koja je ubrzo prerasla u građanski rat. General Francisko Franko, uz pomoć vojske i fašističkih paravojnih formacija iz Italije i Nemačke, novembra 1936. godine je krenuo na Madrid. Branko i njegovi drugovi, pratili su sa interesovanjem dešavanja u Španiji i odlučili su da se odazovu pozivu španske vlade i CK KPJ i da učestvuju u borbi protiv fašizma. Nakon Titovog članka u „Proleteru”, decembra 1936. godine oni su se obratili CK KPJ sa željom da se priključe borbi španskog naroda. Nakon saglasnosti rukovodstva KPJ, u Pragu je otpočela akcija za dobrovoljni odlazak u Španiju kojom je rukovodio Brankov najbliži prijatelj Veljko Vlahović.
Nakon dolaska u Španiju, Branko i njegovi drugovi su nekoliko dana boravili u Figerasu, gradiću na špansko-francuskoj granici i za to vreme su izvodili vojnu obuku, pošto većina njih nije služila vojsku i nije imala nikakvo vojničko iskustvo. Nakon pet dana su pošli za Albasetu, gde se nalazio centar Internacionalnih brigada. Tamo su bili upućeni u obližnje selo Mahoru, gde je formiran Internacionalni bataljon „Georgi Dimitrov“. Ubrzo nakon toga su krenuli na front u prve borbe, koje su vođene u blizini Madrida, na reci Harami, desnoj pritoci reke Taho.
Zbog hrabrosti i isticanja u prvim borbama, Branko je zajedno sa Mirkom Kovačevićem i Lazarom Latinovićem, početkom aprila 1937. godine bio upućen na dvomesečni oficirski kurs u Posorubiju, nakon koga je dobio čin potporučnika Španske republikanske armije.
U leto 1938. godine bio je izabran za sekretara brigadnog komiteta i prebačen u Štab brigade. Tokom septembra i oktobra 1938. godine sa svih frontova u Španiji su bile povučene Internacionalne brigade, a u Barseloni je 26. oktobra 1938. godine napravljen veličanstven ispraćaj interbrigadistima na kome je govorila Dolores Ibaruri legendarna „La Pasionarija“. Nakon povlačenja, svi borci Internacionalnih brigada su povučeni na špansko-francusku granicu u blizinu Figerasa, odakle su čekali da im matične države dopuste da se vrate u zemlju.

Spomenik Branku Krsmanoviću u Paraćinu


Vlada Kraljevine Jugoslavije je svim jugoslovenskim dobrovoljcima bila oduzela državljanstvo i zabranila povratak u zemlju, pa se njihovo čekanje na povratak u zemlju odužilo gde je Branko Krsmanović bio u francuskom logoru iz koga je kasnije uspeo da pobegne i da se preko Italije nakon pet i po godina vrati u Srbiju gde je odmah uhapšen i sproveden u Beograd. U zatvoru Uprave grada Beograda, poznatoj „Glavnjači“ proveo je trideset pet dana.. Nedugo posle Brankovog dolaska u Paraćin, iz Beograda je stiglo rešenje u kome je bio obavešten da mu je kao bivšem učesniku Španskog građanskog rata za mesto stalnog boravka određena Srebrenica, u Bosni. Sprovođenje ove odluke o upućivanju u Srebrenicu omeo je vojni puč od 27. marta i obaranje Vlade Cvetković—Maček, kao i odluka nove Vlade generala Dušana Simovića o puštanju na slobodu svih političkih zatvorenika, koji su se nalazili u pritvoru.
Uprkos policijskoj zabrani kretanja van Paraćina i obaveznog javljanja u policiju, Branko je nastavio sa političkim radom. Preko prijatelja, koji su imali veze u policiji, nabavio je legitimaciju s kojom je mogao slobodnije da se kreće. Povezao se sa paraćinskim komunistima i s njima radio na jačanju partijskih i skojevskih organizacija na terenu Okružnog komiteta KPJ za Pomoravlje, okupljanju radničke i srednjoškolske omladine, stvaranju novih partijskih ćelija i dr. Najviše je sarađivao sa advokatskim pripravnikom Boškom Đuričićem i profesorom Milanom Mijalkovićem. Branko je posebno bio interesantan mladim radnicima jer im je pričao svoja iskustva iz Španskog građanskog rata, a najviše je sarađivao sa radnicima Fabrike stakla. Zajedno sa drugim paraćinskim komunistima, Branko je bio jedan od organizatora demonstracija protiv potpisivanja Trojnog pakta, 26. i demonstracija podrške vojnom puču, 27. marta 1941. godine u Paraćinu. Dva dana kasnije, 29. marta 1941. otišao je u Beograd, gde je na Čukarici prisustvovao savetovanju Pokrajinskog komiteta KPJ za Srbiju, kojim je rukovodio generalni sekretar KPJ Josip Broz Tito.
Ubrzo po Brankovom povratku u Paraćin, 6. aprila 1941. godine otpočeo je napad Sila Osovine na Kraljevinu Jugoslaviju, a već 9. aprila nemačke jedinice su ušle u Paraćin. Kao iskusan borac protiv fašizma, Branko je odmah po okupaciji vodio razgovore sa paraćinskim komunistima i upozoravao ih na opasnosti koje im prete od fašističkih organizacija poput „Kulturbunda”, koje su folksdojčeri počeli da se organizuju u Paraćinu. Mnoge sastanke sa članovima i simpatizerima KPJ, Branko je održavao u svojoj kući. U ovom periodu, Branko je aktivno sarađivao sa Boškom Đuričićem, Radislavom Nikčevićem i Jocom Milosavljevićem, a ubrzo nakon okupacije, u Paraćin je stigao i Petar Stambolić, instruktor PK KPJ za Srbiju koji je bio određen za rad na terenu Jagodine i Smederevske Palanke. Aprila 1941. godine, Branko je upoznao svoju novu devojku — Ružicu Milanović, studentkinju medicine, koja je bila rodom iz Jagodine, a obavljala je dužnost partijske kurirke. Prvi susret Branka i Ružice, dogodio se na jagodinskoj železničkoj stanici, gde je po zadatku trebalo da ga sačeka. Pošto se nisu poznavali, znak prepoznavanja je bio cvet u reveru. Već pri prvom susretu, osetili su bliskost pa su se nakon toga češće viđali.
General Paul Bader, komandant 65. više komande za posebnu namenu je 5. avgusta 1941. godine u Beogradu sačinio plan opkoljavanja i uništenja partizanskih snaga na Kosmaju. Ova akcija dobila je šifrovani naziv „Baden” i bila je poverena jedinicama iz 704. i 714. divizija. Ukupan broj angažovanih nemačkih snaga je iznosio oko osam hiljada vojnika i oficira, a za njihovog komandanta bio je određen general-major Fridrih Štal, koji je tim povodom svoj štab prebacio iz Topole u Sopot, a tu je bio i šef Komesarske uprave Milan Aćimović sa grupom komesara, jer je u blokadi Kosmaja učestvovalo i nekoliko stotina žandarma. U selu Maloj Ivanči, nalazio se Štab odreda sa Mladenovačkom partizanskom četom, koja je imala zadatak da spreči predavanje „plenskih konja” iz sela Koraćice, Pružatovca i Velike Ivanče. Grupa od desetak boraca Mladenovačke čete, ujutro 8. avgusta 1941. godine krenula je ka Velikoj Ivanči. Zajedno sa ovom grupom krenuli su Branko Krsmanović i Milivoje Radosavljević, specijalni kurir Valjevskog partizanskog odreda, koji je prethodnog dana došao u Štab odreda sa zadatkom da Branka otprati do Valjevskog odreda, gde su ga čekali Filip Kljajić i Rodoljub Čolaković. Oni su pošli sa ovom grupom s ciljem da se probiju do železničke stanice u selu Kopljaru i tu ukrcaju na voz kojim bi produžili ka Lajkovcu.
U blizini Velike Ivanče, ova grupa je naišla ne jake nemačke snage i počela je da se povlači. Prilikom povlačenja naišli su na ostale grupe Mladenovačke čete, koji su takođe pošle po selima u akciju protiv predaje „plenskih konja”. Videvši jake nemačke snage, Štab čete je odlučio da se delovi čete povuku ka vrhu Kosmaja, ne znajući da je u toku neprijateljska akcija čišćenja ovog terena. U međuvremenu, Štab Kosmajskog odreda je preko Milene Borić, članice KPJ iz Mladenovca koja je bila zadužena da održavanje veze sa Odredom, saznao da se u Mladenovcu prikuplja veliki broj Nemaca s ciljem da opkole Kosmaj. Komandantu odreda Miletu Todoroviću ova vest se učinila malo preuveličanom jer je javljeno „da dolazi na hiljade Nemaca“. Iako je sumnjao u realnost vesti on je uspeo da o ofanzivi obavesti sve čete, izuzev delova Mladenovačke čete, koji su se tada već našli u samom centru nemačke opsade, dok se ostatak Odreda sklonio u šumi Gaj u podnožju Kosmaja. Na vrhu Kosmaja došlo je do sukoba između delova Mladenovačke partizanske čete i jakih nemačkih snaga. Pretpostavljajući da se radi o jačim partizanskim snagama, Nemci su vrh Kosmaja i padinu prema Koraćici tukli jakom artiljerijskom i minobacačkom vatrom, a desetak tenkova je preko Koraćice bilo upućeno ka vrhu Kosmaja. Partizane su predvodili komandir Mladenovačke čete Milan Milisavljević Žuća, kapetan druge klase bivše Jugoslovenske vojske i Branko Krsmanović. Oni su sačekali Nemce na kratkom odstojanju i otvorili vatru, a potom su ih zasuli bombama u nadi da će stvoriti prolaz kroz neprijateljske redove. Tada je stradalo više nemačkih vojnika, a posebno se istakao komandir čete Žuća koji je prvi otvorio vatru iz svog puškomitraljeza. U ovoj borbi poginulo je nekoliko partizana, među kojima su bili Branko Krsmanović i Milivoje Radosavljević, dok je Milan Milisavljević Žuća izvršio samoubistvo poslednjim metkom. Na mestu borbe i njihove pogibije, na vrhu Kosmaja je 1971. godine na tridesetu godišnjicu formiranja Kosmajsko-posavskog odreda podignut monumentalni Spomenik Kosmajskom partizanskom odredu, rad vajara Vojina Stojića.
Njegovo ime danas nosi KUD studenata Beogradskog univerziteta , koje je osnovano 1945. u Beogradu svetski poznati “Krsmanac”. U Paraćinu mu je podignut spomenik sa spomen – trgom, a i dve škole u opštini Paraćin u Donjoj Mutnici i Sikirica nazvane su po njemu.

Latest articles

spot_imgspot_img

Related articles

spot_imgspot_img