Od 2001. godine, kao Dan opštine Paraćin obeležava se Krstovdan, 27. septembar. Promena datuma Dana opštine opravdana je ideološkim obeležjem prethodnog datuma 13. oktobra, oslobođenja Paraćina u Drugom svetskom ratu Kao jedina institucija u gradu koja se ozbiljno i stručno bavi proučavanjem prošlosti (Zavičajni muzej Paraćin) rešili smo da damo objašnjenje i rasvetlimo ovu činjenicu.
Na sajtu Opštine Paraćin piše da je datum 27. septembar određen za Dan oštine, zbog povelje kneza Lazara u kome daruje trg Parakinov Brod svetogorskom manastiru Lavra sv. Atanasija. Uz objašnjenje da je korišćenjem kontraverzne literature i mišljenjem raznih stručnjaka 14. indikt protumačen kao 14. septembar. Zbog promene kalendara ovom datumu su dodata 13 dana, i tako se došlo do 27. septembra – Krstovdana.
Krstovdan je značajan hrišćanski praznik i zauzima važno mesto u kalendaru svih pravoslavnih hrišćana, pa tako i većine Paraćinaca, međutim može se postaviti pitanje o datovanju ove povelje.
Ovu povelju prvi publikuje Stojan Novaković 1912. godine u svom zborniku „Zakonski spomenici srpskih država srednjeg veka“, dok se na nju pozivaju mnogi kasniji autori, počevši od od Čede Marjanovića, koji se u Temnićkom zborniku broj 3, iz 1936. godine, prvi ozbiljno bavi prošlošću srednjg Pomoravlja. Ovu povelju citiraju i potonji autori, koji se bave prošlošću srednjovekovne Petruške oblasti, a među njima i Franjo Barišić, Rade Mihaljčić, Miloš Blagojević, Siniša Mišić, Marko Šuica, Sima Ćirković, Marin Brmbolić.
Analizirajući ovu literaturu jasno se vidi da autori nisu sigurni ni oko tačne godine izdavanja povelje pa stavljaju dvojnu 1375./76. godinu, a pojedini autori čak i 1381. godinu.
Ova zbunjenost dolazi iz činjenice da su srpske srednjovekovne povelje datovane na više načina. Većina povelja je datovano vizantijskim računanjem vremena od stvaranja sveta, kada se za period od 1. januara do 31. avgusta na godinu od hristovog rođenja dodavalo 5508, a od 1. septembra do 31. decembra 5509 godina. Ponekad pod uticajem zapadne diplomatije, povelje se datuju godinama od Hristovog rođenja, sa početkom godine nekad od 1. januara, a nekad od 25. decembra. U nekim poveljama su dodavani i krug sunca i meseca, vizantijski car, svetogorski prot, iguman Hilandara, kao i veliki hrišćanski praznik i određenje uz njega. (Krstovdan, Spasovdan, Trojica, četvrtak po Uskrsu). Uz najveći broj povelja stoji i indikt.
Indikt predstavlja seriju od 15. godina prema kojoj je u srednjem veku označavano vreme, naporedo sa godinama, mesecima i danima. Indikt je uveden u Egiptu, za vreme vlasti cara Oktavijana Avgusta, 3. godine p.n.e. zarad revizije zemljišnih poseda, odnosno kao period u kome je rađena revizija. Indikt se kao uobičajen način računanja vremena raširio u rimskom carstvu za vreme vlasti Dioklecijana, kada je nakon uvođenja tetrarhije ( vlasti četiri careva, na četiri dela carstva), postalo komplikovano računati vreme na osnovu vlasti jednog cara. Indikt je počinjao 1. septrembra, zbog toga što je u Rimu 1. septembra počinjala finansijska godina, a u srednjem veku i grčka (carigradska) godina.
Dakle 14. indikt ne znači 14. septembar, već 14. ciklus od petnaest godina.
Indikt koji stoji uz godinu u srpskim srednjovekovnim poveljama je uglavnom pogrešan, i ne slaže se sa godinom, zbog neusaglašenosti početka indikta.
Pod uticajem vizantijske kulture, kalendari, (mesecoslovi) koji su pre svega korišćeni za potrebe crkvenih bogosluženja, određivanje praznika itd, od ranog srednjeg veka koriste nazive meseca koje i mi danas koristimo, a ne staroslovenske.
Iz prethodnog teksta možemo videti da je datum povelje kojim slučajem sačuvan, ili da je piscu povelje bilo važno da tačno napiše datum kada je povelja pisana, pisao bi tačan datum ( na primer, 14. septembar), još da se to desilo na značajan hrišćanski praznik Krstovdan, to bi sigurno bilo napomenuto.
Ovu povelju bi najbliže mogli da datujemo u 1375./76. godinu, bez bližeg određenja dana, meseca ili crvenog praznika na koji je povelja napisana.
Još jednom bi hteli da dodamo da Krstovdan, kao značajan hrišćanski praznik svakako zavređuje poštovanje, pa čak i da bude Dan opštine Paraćin, mada je važno reći da to nije ni malo istorijski utemeljeno, niti povezano sa bogatom prošlošću Paraćina.
Piše: Filip Stefanović, Zavičajni muzej Paraćin
