Srednjovekovne povelje srpskih vladara spominju mnoge crkve i manastire na prostoru opštine Paraćin. Ostatke nekih od njih možemo i danas videti u klisuri Crnice, u atarima sela Zabrega, Popovac, Buljane i u Sisevcu. Kada se 1375. godine, prvi put pomene Paraćin, Parakinov Brod je pomenut kao naselje sa trgom, dok se kasnije Paraćin pominje kao trg sa panađurom. Stare povelje i zapisi ne spominju crkvu ili manastir na prostoru grada u srednjem veku, niti su tragovi nekog sakralnog objekta sačuvani do danas.
Kako su mnogi posedi na teritoriji današnjeg grada bili u vlasništu svetogorskog manastira Lavra svetog Atanasija, neki istoričari i lokalni hroničari pretpostavljaju da se negde u blizini srednjovekovnog trga nalazio manastirski metoh ili da se na trgu nalazila crkva posvećena istom svecu. Međutim kako za sad nema nikakvih podataka o srednjovekovnoj crkvi u Paraćinu, ove ideje ostaju na nivou hipoteze i pretpostavke. Prvi pomen o nekom sakralnom objektu na prostoru gradskog naselja donosi turski putopisac Evlija Čelebi. On negde oko 1665. godine prolazi kroz Paraćin, u kom se tada nalazila turska palanka, odnosno manje utvrđenje. Pored vojne arhitekture, Čelebija u Paraćinu beleži i džamiju. Današnjim istraživačima je poznato da su tursko utvrđenje i džamija podignuti u 16. veku tokom vlasti Rustem paše, velikog vezira sultana Sulejmana Veličanstvenog. Kompleks turskog utvrđenja i džamije nalazio se na prostoru današnje Elektrodistribucije, do ulice Steve Pisara. Tokom austrijske vlasti na ovom prostoru 1718. – 1739. godine, džamija je bila pretvorena u crkvu, u kojoj su služila dva sveštenika. Po povratku Turaka, u zgradu se vraća džamija. Nakon oslobođenja Srbije od Turske vlasti, džamija je napuštena, i služila je u različite svrhe. Materijalni ostaci ove građevine vidljivi su i danas. Početkom 19. veka, za vreme vladavine knjaza Miloša Obrenovića, sagrađena je manja crkva posvećena sv. Marku, i nalazila se u blizini današnje crkve sv. Trojice. U porti paraćinskog hrama i danas postoji gvozdeni krst na mestu na kome se nalazila crkva sv. Marka. Ova crkva je služila do izgradnje nove crkve 1888.
Opština paraćinska je zajedno sa svojim građanima počela zidanje današnje crkve, 1862. godine. Kada je zidanje crkve bilo gotovo završeno, 1864. godine, centralni toranj se srušio i od građevine je ostala samo ruševina. Ovaj događaj je zaustavio gradnju na duži vremenski rok, koja je nastavljena tek 1893. godine. Gradnju je prvo započeo italijanski preduzimač Pelarini. Da bi je 1897. nastavio inženjer Milosav Pavlović iz Požarevca, prema nacrtu beogradskog arhitekte Jovana Ilkića. Crkva je konačno završena i osvećena na praznik sv. Trojice, 6. juna 1899. godine, za vreme vlasti kralja Akelsandra Obrenovića. Crkvu je osvetio mitropolit beogradski g. Inokentije. Crkva kao građevina predstavlja mešavinu različitih stilova. Srpsko – vizantijske osnove sa jednom kupolom. Zvonara je spojena sa crkvom i pripada romanskom stilu, dok je unutrašnjost crkve u stilu baroka. Drvena konstrukcija ikonostasa je rad stolara Vlajkovića iz Beograda, a ikone u njemu su rađene u Rusiji. Za vreme oslobođenja Paraćina u Prvom svetskom ratu, 10. 11. i 12. oktobra 1918. godine, tokom nemačkog bombardovanja prilikom povčalenja iz grada, crkva je teško oštećena. Nemci su sa severa bombardovali grad, nišaneći vrh crkvenog tornja kao mesto pogodno za osmatranje i artiljeriju. Ovom prilikom toranj je srušen na zemlju. Srušeni toranj je obnovljen tek 1926. godine, ali se ostaci rušenja i šrapnela mogu videti i do danas. Crkva je pretrpela manja oštećenja i tokom drugog svetskog rata, kada su tokom eksplozija vojnih magacina bili polupani prozori. Prošlo je skoro 120 godina od kada je paraćinska crkva sagrađena i osvećena. Duže od jednog veka, hram bdi nad gradom, kao duhovni centar, ali i simbol paraćinske varoši i istorije grada na Crnici i njegove burne prošlosti.
Tekst: Filip Stefanović, Zavičajni muzej Paraćin
