Jagodinu su pre 75 godina, 17. oktobra, oslobodile jedinice Crvene armije pod komandom komandanta 1.041. streljačkog puka Matveja Puzirovskog i jedinice jugoslovenskih partizana.Nemačka 7. SS divizija „Princ Eugen“ branila je prugu odstupnicu nemačkim trupama iz Grčke na liniji Stalać – Lapovo. Posebno su bili utvrđeni na visovima oko Jagodine i Paraćina. Nasuprot njih bile su jedinice Crvene armije (pod komandom maršala Tolbuhina) i jedinice Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije. Te jedinice su napredovale iz istočne Srbije preko Kučaja.
12—13. oktobra Nemci napuštaju Paraćin bez borbe, dok su od 11—13. oktobra vođene borbe za Ćupriju koja je oslobođena 13. oktobra. Nemci su srušili pešački most, a pokušali su da sruše i železnički, ali je neko presekao kablove i na taj način sprečio rušenje. Glavni i najduži okršaji za definitivno oslobađanje Pomoravlja vođeni su oko Jagodine. Nemci su se ovde ogorčeno branili nedelju dana. Prva linija fronta je najpre bila Morava, a zatim su se Nemci povukli na bedeme železničke pruge. Tu su se borbe između reke i pruge vodile često i prsa u prsa, a sama železnička stanice je više puta prelazila iz ruke u ruku. Nemci su imali osmatračnice na crkvenom zvoniku i na silosu, pa su imali pregled situacije, što im je pomoglo da efikasnije koriste artiljeriju i time da se duže održe. Tek po početku dejstvovanja sovjetskih „kaćuša“ Nemci su napustili grad. To se desilo u noći između 16. i 17. oktobra. Za sobom su minirali sve mostove, pa i most na Belici. Istog dana oslobođen je i Rekovac i deo Levča. Građani Jagodine su izašli na ulice obasipajući vojnike radosnim poklicima i cvećem. Prilikom oslobođenja Jagodine poginuleo je 13 stanovnika grada i određen broj vojnika Crvene armije. Poginuli su sahranjeni u Mijatovcu, Majuru i u dvorištu crkve Svetog Petra i Pavla u Jagodini.
Grad Jagodina je pre dve godine imenovala jednu gradsku ulicu po komandantu Matveju Puzirovskom, centralna gradska osnovna škola nosi ime po datumu oslobodjenja a Jagodina je poznata i po tome što se na njenom gradskom obodu nalazi Spomen park “Rusko groblje” gde su sahranjeni Crvenoarmejci.septembra 1961. godine formirana je komisija za podizanje kosturnice i uređenje groblja boraca Crvene armije u Svetozarevu. Kosturnicu je projektovao beogradski arhitekta N. Mišović. Na poslovima uređenja ovog spomen-kompleksa radilo je Građevinsko preduzeće “Pomoravlje” iz Svetozareva. Četiri meseca je vršena eshuminacija posmrtnih ostataka boraca Crvene armije palih u borbama oktobra i novembra 1944. godine. Posmrtni ostati boraca prikupljani su sa područja tadašnjih srezova – Svetozarevo, Niš, Kruševac, Kragujevac, Kraljevo, Čačak, Valjevo, i Užice. Ostaci su polagani u limene
sanduke čiju izradu je finansirao Sekretarijat za socijalnu politiku i komunalna pitanja.
U borbama za oslobođenje Srbije 1944. godine palo je 1171 pripadnik Crvene armije. Spomen kompleks čini i mermerna ploča koja se nalazi pored kosturnice na kojoj je uklesan tekst: “Borcima i oficirima herojsne Crvene armije palih oktobra i novembra 1944. godine u zajedničkim brobama protiv fašističkog agresora.”
Svake godine na dan oslobođenja jagodinska gradska uprava održava svečane sednice na kojima dodeljuje oktobarske nagrade zaslužnim pojedincima i kolektivima iz različitih afera društvenog života.
tekst: Aleksandar Grković
